Cymuned

Hanes Eglwys Llanllawddog

Daw enw Llanllawddog o Sant Llawddog, un o seintiau Celtaidd cynnar y 6ed ganrif. Roedd Llawddog yn cyflawni gwyrthiau, a dywedir ei fod, ar un achlysur, wedi gwahanu llaeth oddi wrth ddwr mewn ffynnon. Mae eglwysi Cenarth, Penboyr a Chilgerran hefyd wedi'u cysegru iddo.

Mae Eglwys Llanllawddog yn dyddio o tua'r 12fed ganrif, er bod yr adeilad presennol yn dyddio yn bennaf o 1850, ac mae rhywfaint o dystiolaeth o adeiladwaith blaenorol a godwyd yn 1725. Ychwanegwyd y porth ar ddechrau'r 20fed ganrif.

Pan ailgodwyd yr eglwys yn 1850, apeliodd y periglor ar y pryd, sef y Parchedig Williams Henry Powell, i'r Incorporated Society for Church Building am grant tuag at y gost. Mae gohebiaeth, sydd bellach yn Llyfrgell Plwyf Lambeth, yn dangos iddo lwyddo i'w perswadio i gyfrannu £50. Roedd sail y grant yn dibynnu ar greu rhagor o seddau i addolwyr trwy'r gwaith ailadeiladu, a chyflawnwyd hyn trwy gynyddu nifer y seddau yn yr oriel, a oedd wedi'i lleoli dros fynedfa orllewinol bresennol yr eglwys. Yn anffodus nid oes dim ar ôl o'r grisiau mynediad allanol na'r oriel, er bod yna farn nad oedd yr oriel yn ddigon cryf i gynnal y niferoedd ychwanegol, ac efallai ei bod wedi cael ei dymchwel yn weddol fuan ar ôl i'r gwaith ailadeiladu gael ei gwblhau. Mae ffenestr gwydr lliw dros y fynedfa yn dynodi lleoliad tebygol drws gwreiddiol yr oriel.

Roedd y gost o gwblhau'r ailadeiladu yn £134-17s-4d, a chasglwyd y swm hwn o fewn y Plwyf.

Mae yna adeiladwaith crwn, sy'n anarferol, ynghlwm wrth wal y fynwent, y dywedir ei fod yn ffald ar gyfer cadw anifeiliaid strae, ond nid oes yna sôn yn Llyfr y Festri am gael unrhyw daliad gan Awdurdodau'r Plwyf am ddarparu'r gwasanaeth hwn. Mae'r ffald yn dyddio o'r 18fed ganrif neu ddechrau'r 19eg ganrif ac yn ymddangos ar fap Degwm 1838. Mae'n adeiladwaith Gradd II rhestredig am fod yn 'ffald fechan brin sydd wedi goroesi, ac sydd o ddiddordeb hanesyddol arbennig'. Dim ond un eglwys arall yn yr Esgobaeth, sef Llanddarog, sydd â ffald ynghlwm wrth wal yr eglwys.

Mae'r cofrestrau wedi cofnodi seremonïau Bedydd, Priodasau ac Angladdau, bron yn ddi-dor, o 1698 hyd heddiw. Mae'r cofnodion cynharaf yng nghofrestrau'r Plwyf yn Lladin, ac mae'r un cyntaf fel a ganlyn: “Johannis Filius Walter LLOYD de Olmarch in Cou’ Cardigan natus est Die July A.D. 1698" (Ganed John, mab Walter LLOYD, Olmarch, Sir Aberteifi, ar y 7fed dydd o Orffennaf O.C. 1698)

Adeiladwyd Neuadd yr Eglwys ar dir yr Eglwys yn 1937 a'i hariannu gan deuluoedd y Plwyf.

Rhoddwyd Capsiwl Amser y Mileniwm yn wal y Fynwent Ogleddol gan y Gwir Barchedig Huw Jones, Esgob Tyddewi ddydd Sul 4 Mehefin 2000, a hynny ym mhresenoldeb y periglor, y Parchedig John Esau, ac aelodau o'r eglwys. Ymhlith y cynnwys y mae ffotograffau o'r plât eglwysig, neges ar gyfer y dyfodol gan yr Esgob Jones, y cyn Esgob, y Gwir Barchedig George Noakes, a'r Parchedig John Esau, ynghyd â chyfrifiad cryno a ffotograffau o aelodau o'r eglwys a'u teuluoedd. Mae lleoliad y capsiwl wedi'i ddynodi gan garreg sy'n dwyn y dyddiad pan fydd yn cael ei agor yn 2050.

Mae cofeb ar ochr allanol wal Ogleddol y Seintwar ac arni darian yn dwyn arysgrifau o Mathew 25 yn Saesneg ac Ail Corinthiaid 5:10 yn Gymraeg.

Siâp chweonglog sydd i'r bedyddfaen ac fe'i codwyd yn yr 17eg ganrif; mae ganddo orchudd pren cerfiedig, yn dangos cloch Sant Llawddog, a roddwyd yn anrheg yn 1970. Rhoddwyd y ffenestr Ddwyreiniol, a luniwyd gan H Hughes, Llundain yn 1879, yn anrheg er cof am John Lloyd Price. Rhoddwyd y ffenestr Orllewinol, sy'n darlunio esgyniad yr Iesu i'r nefoedd, yn anrheg er cof am Jane Walker Jones yn 1879. Mae yna ffenestr ar ochr Ddeheuol corff yr eglwys a roddwyd yn anrheg er cof am John a Mary Bowen Davies, Derlwyn, yn yr 1960au, sy'n cynnwys portread bychan o'r ddau ohonynt.

A dyma gwblhau hanes Eglwys Llanllawddog, a ysgrifennwyd gan y diweddar D. Elfed Treharne Lewis a'r cyn-Ficer, y Parchedig Ann Howells.

Map Llwybrau Troed

Cliciwich i weld y map yn mwy o faint